چاپ
بازدید: 3515

اثرات زیست محیطی آلودگی هوا و راهکارهایی جهت کاهش آلودگی هوا(کد 0041)

مقدمه
آلودگی هوا و رسیدن آن به سطوح بحرانی پدیده ای نگران کننده است که سلامت شهروندان را به خطر می اندازد.
این روزها شهرهای تهران ، اصفهان ، تبریز و ارومیه همچون سال های گذشته با افزایش سطح آلودگی هوا مواجه شده است. این پدیده بحرانی در سال های اخیر در تابستان و بسیاری از روزهای پاییز و زمستان بیشتر شهرهای صنعتی ایران را درگیر می کند. به همین منظور در این مقاله به اهمیت و تاثیرات آلودگی هوا توجه شده و راهکارهای پیشگیری از آن از جنبه علمی مورد بررسی قرار گرفته است.


هوا یکی از پنج عنصر ضروری (هوا، آب، غذا، گرما و نور) برای ادامه حیات انسان است. هر فرد روزانه نزدیک ۲۲۰۰۰بار تنفس می‌کند و تقریباْ به ۱۵ کیلوگرم هوا در روز نیاز دارد. معمولاْ انسان می‌تواند به مدت ۵ هفته بدون غذا و مدت ۵ روز بدون آب زنده بماند، اما نمی‌تواند بدون هوا حتی ۵ دقیقه زنده بماند.با توجه به گسترش شهرها و افزایش منابع آلاینده‌های هوا، هوای اغلب شهرهای بزرگ و صنعتی آلوده می‌باشد و با توجه به خطراتی که این آلودگی برای سلامت افراد ساکن در مناطق آلوده دارد شناخت و آگاهی نسبت به جوانب مختلف این مساْله از اهمیت بسزائی برخوردار می باشد و تنها با آگاهی و شناخت از این مساْله امکان جلوگیری یا کاهش خطرات آن وجود دارد.

آلودگی هوا چیست؟
انواع متعددی از آلاینده‌ها در اثر فعالیتهای طبیعی و مصنوعی ناشی از فعالیتهای بشر که در زمین انجام می‌گیرد، وارد اتمسفر می‌گردند، بنابراین بطور کلی آلودگی هوا بمعنی حضور یک ماده خارجی در هواست. بر اساس یکی از تعاریف، آلودگی هوا بدین صورت تعریف می‌گردد:
آلودگی هوا عبارتست از وجود هر نوع آلاینده اعم از جامد، مایع، گاز و یا تشعشع پرتوزا و غیرپرتوزا در هوا به تعداد و در مدت زمانیکه کیفیت زندگی را برای انسان و دیگر جانداران به خطر اندازد و یا به آثار باستانی و اموال خسارت وارد آورد.

اثرات زیست محیطی آلودگی هوا
نتایج نامطلوب آلودگی هوا بر روی سلامت شهروندان پس از چند موردی که در نیمه اول قرن گذشته به ثبت رسیدند به شدت مورد ملاحظه قرار گرفتند. از این موارد می تواند به آلودگی بسیار وخیم سال ۱۹۵۲ لندن اشاره کرد که در ادامه آن بیش از چهار هزار مورد مرگ و بیش از دو هزار مورد بستری در بیمارستان به دلیل بیماریهای دستگاه تنفسی به ثبت رسید.
در این آلودگی بزرگ، ذرات گرد و غبار و اکسید گوگرد مهمترین مواد آلاینده بودند اما امروز تمرکز این مواد در جو بسیار پایین آماده است. اما این مواد همچنان می توانند برای سلامت جمعیت نگران کننده باشند.
در دو فصل تابستان و زمستان گازهایی که از اگزوز خودروها منتشر می شوند (منوکسید کربن، دی اکسید نیتروژن، سرب، بنزن، ذرات گرد و غباری که از خودروها روی آسفالت را می پوشانند) همراه با آلاینده هایی که از رسوبات صنعتی تولید می شوند به شدت سلامت عمومی را به خطر می اندازند.کودکان، سالمندان، بیماران قلبی، بیماران تنفسی و زنان باردار در مقولات با فاکتورهای خطر می گیرند و بنابراین در روزهایی که سطح مواد آلاینده جوی از استاندارد بالاتر می رود باید از تردد در مراکز شهری خودداری کنند. در ادامه به بیماری های ناشی از آلودگی هوا پرداخته شده است.

بیماریهای ناشی از آلودگی هوا

آمفیزم
این بیماری در نتیجه انقباض لوله‌های برونشیال وتخریب کیسه‌های هوایی توسط آلاینده‌ها به وجود می‌آید و باعث کوتاهی نفس در فرد بیمار می‌شود.
برونشیت مزمن
از مشخصات این بیماری‌ سرفه‌های پی در پی و جریان خلط مستمر در شخص مبتلا است. مواد آلوده کننده باعث تخریب مژک‌های مجاری تنفسی‌- که مواد محرک را از ریه خارج می کنند شده و در نتیجه سرفه تنها راهی خواهد بود که ذرات از ریه بیرون رانده شوند. در صورتی که برونشیت مزمن درمان نشود، منجر به مرگ بیمار خواهد شد.
حساسیت
مواد آلاینده می‌توانند باعث عکس‌العمل‌های آلرژیکی مختلف از جمله آبریزش بینی، تنگی نفس، خارش پوست، اشک چشم و عسطه‌های پی در پی شوند.
آسم
عبارت است از مقاومت مجرای تنفسی در مقابل عبور هوا، دریک حمله آسمی، مجاری تنفسی باریک شده و عبور هوای تنفسی به حداقل می‌رسد و در نتیجه بیمار دچار تنگی نفس می‌شود؛ امری که می‌تواند موجب انفارکتوس یا التهاب قلب گردد که عمدتاً به صورت سینه درد، طپش قلب، تنگی نفس و اختلال در سیستم قلب تظاهر می‌کند.

سرطان ریه، معده و بیماریهای قلبی
هر چندکه این بیماریها مستقیماً و منحصراً مربوط به آلودگی هوا نیست، اما آلودگی هوا یکی از عوامل مهم به وجود آورنده و تشدید کننده آنها به حساب می‌آید.
اختلالات در خواب
نتایج یک پژوهش جدید در دانشگاه هاروارد نشان می دهد آلودگی هوا می‌تواند سبب بروز مشکلات خواب شود . آنان می گویند میان آلودگی هوا و اختلالات خواب رابطه معنی دار وجود دارد . محققان دانشگاه هاروارد برای این تحقیقات از اطلاعات مربوط به بیش از شش هزار شرکت‌کننده بین سال‌های ۱۹۹۵ تا ۱۹۹۸ استفاده کرده‌اند. آمارها نشان می‌دهد که ۱۷ درصد از بزرگسالان آمریکایی به اختلال تنفسی خواب مبتلا هستند. به گفته محققان؛ ذرات آلاینده موجود در هوا می‌توانند از طریق اثرگذاری روی سیستم اعصاب مرکزی روی خواب تاثیر بگذارند. آلودگی هوا تهدیدی جدی برای سلامتی انسان‌هاست.
التهاب آپاندیس
محققان کانادایی دریافته اند آلودگی هوا می تواند موجب التهاب آپاندیس (آپاندیسیت) شود.
این پژوهشگران دریافتند در فصل بهار و تابستان که مردم بیشتر از خانه بیرون می روند و در معرض آلودگی هوا قرار می گیرند، تعداد افراد بیشتری با مشکل آپاندیسیت به بیمارستان مراجعه می کنند. این محققان با بررسی داده های بیمارستانی و تحلیل آلودگی هوا دریافتند، ابتلا آپاندیسیت در روزهایی که بالاترین غلظت ازون و دی اکسید نیتروژن وجود دارد، به بیشترین میزان می رسد.
به نظر می رسد مردان زمانی که درمعرض آلودگی هوا قرار می گیرد بیشتر به آپاندیسیت مبتلا می شوند اما دلیل این تفاوت جنسیتی هنوزمشخص نیست.

اثر آلودگی هوا بر گیاهان
آلودگی هوا در متابولیسم (سوخت و ساز) گیاهان نیز تأثیر سوء داشته و ضمن ضعیف کردن گیاه، موجب پدید آمدن امراض و آفات مختلف در آنها می‌شود. این مسئله بخصوص با گسترش روزافزون شهرها و تبدیل مناطق روستایی و کشاورزی به مناطق صنعتی، فزونی می‌یابد. به طور کلی اثر ناشی از آلودگی هوا بر گیاه می‌تواند به صورت ظاهر شدن لکه‌های خشکیده در برگ، از دست دادن رنگ، کاهش رشد گیاه، کاهش محصول و حتی از بین رفتن گیاه جلوه‌گر شود.
توجه به نقش مهم گیاهان در پاکیزگی هوا سبب شده تا اقداماتی جدی در حفظ و نگهداری و افزایش فضاهای سبز صورت گیرد. با این همه آلودگی هوا برای گیاهان خطری جدی محسوب شده و فضاهای سبز را تهدید به نابودی می‌کند. بنابراین دادن آگاهی به مردم و انجام اقدامات جدی و سریع برای جلوگیری از تخریب بیش از پیش جنگلها و منابع طبیعی و ایجاد فضاهای سبز امر حیاتی است.
راهکارهایی جهت کاهش آلودگی هوا

دلایل بروز تشدید آلاینده ها و همچنین اتخاذ راهکارهایی برای رفع آن نیازمند همکاری جدی است که علاوه بر سازمان محیط زیست، وزارت صنعت، معدن و تجارت یا نهادهای وابسته به حمل و نقل عمومی نقش مهمی در پیشگیری از آن دارند.این کارشناسان معتقدند که تعطیلی مدارس و کارخانجات تنها راهکار مقابله با این آلایندگی نیست. باتوجه به بحران هایی که در طی سده گذشته از طریق انتشار مواد آلوده کننده در محیط زیست بوجود آمده، مبارزه برای داشتن هوای تمیزتر در چند دهه اخیر همه گیر شده است و این مبارزه بصورت یک واقعیت بین المللی ظاهر گردیده، زیرا هوا مرزهای بین المللی را به رسمیت نمی شناسد و هیچ کس در مقابل تهاجم هوای آلوده ایمن نیست. در شرایط کنونی مساله اصلی به شهرهای عمده و پرجمعیت و مناطق شهری مربوط می شود .
راهکارهایی که دیگر کشورها برای مقابله با این پدیده دنیای مدرن و ماشینی اتخاذکرده اند می تواند تجربه آزموده باشد و تا حدودی مشکل جدی آلودگی را مرتفع کرده و تنفس بی دغدغه را برای ساکنان کلانشهرها فراهم سازد.کارشناسان و مجامع زیست محیطی در عرصه های جهانی به این نتیجه رسیده اند که در پیش گرفتن راه های موثر حمایت از محیط زیست و منابع طبیعی امری اجتناب ناپذیر و حیاتی است. رمز و کلید اصلی موفقیت در تثبیت اقلیم زمین ، کاهش مصرف سوخت های فسیلی است.
از موثرترین راهکارهای کاهش آلودگی، کاهش آلودگی از مبدا است: ساخت و طراحی وسایل نقلیه موتوری که از حداقل سوخت استفاده کنند، چنانچه در کشور های پیشرفته این امر تحقق یافته و در صدد موفقیت های بیشتری نیز هستند. همانطور که می دانیم وسایل نقلیه موتوری در ایران نسبت به دیگر کشور ها از بالاترین مصرف سوخت برخوردار هستند.
تبدیل سوخت خودروها به “سی ان جی ” به جای بنزین و نیز کاهش واردات بنزین از دیگر راه های مقابله با این پدیده شوم است که ارایه برنامه های آموزشی در رابطه با کاهش مصرف سوخت از طرق مختلف مانند آموزش تعمیر و نگهداری خودروها، الگوهای رانندگی و عوامل موثر بر میزان مصرف سوخت خودرو را نیز باید به آن اضافه کرد.
استفاده از رسانه ها و فعالیت سازمان یافته برای آموزش و افزایش دانش در باره تهدیدهای آلوده کننده های هوا وایجاد آگاهی از اجرای قوانین برضد تمامی آلوده کننده ها بسیار مهم و ضروری است. این رسانه ها یکی از اولین ابزارهای ما برای ایجاد تغییر به شمار می آیند. ضمن اینکه باید به کودکانمان از همان سنین کودکی آموزش دهیم که استفاده از وسایط نقلیه همگانی ، دوچرخه یا پیاده طی کردن نیز یکی از راه های مناسب برای برخورداری از هوای پاک است.
خارج کردن صنایع آلاینده از محدوده شهری، از رده خارج کردن خودروهای قدیمی و فرسوده با حفظ حقوق صاحبان آن ها، استفاده از انرژی های تجدید پذیر که هم اکنون در نقاط مختلف دنیا از آن ها استفاده می شود از جمله انرژی خورشید ،باد، انرژی گرمایی اقیانوس ها ،انرژی امواج آب و انرژی جذر و مد اقیانوس ها ، بیوگاز (سوخت حاصل از تجزیه میکروبی ماده آلی در غیاب اکسیژن؛ بیوگاز سوختی پاکیزه است که می شود از آن برای پخت و پز ،گرم کردن فضا و آب، روشنایی و حتی فراهم آوردن توان مکانیکی در ماشین آلات کشاورزی و … استفاده کرد) نیز به ما کمک زیادی در داشتن آسمان آبی خواهد کرد.
این کارشناسان همچنین معتقدند که درختان و گیاهان ریه زمین هستند و یک ضرورت اساسی برای بهداشت زیستی این سیاره. هرچند انسان هوا را از دی اکسید کربن پر می کند و لایه اوزون را با مواد شیمیایی ساخته خود نابود می کند، درختان سیستمی قوی برای تعدیل این تاثیرات ارایه می دهند. به همان میزان که درخت جان تازه ای به جوّ می دهد، جنگل زدایی آن را نابود می سازد. از آنجا که یک درخت طی دویست سال “دی اکسید کربن” هوا را جذب و کربن را در چوب خود ذخیره می کند ، وقتی آن را خرد می کنیم و به صورت چوب و یا کاغذ می سوزانیم، کربن دویست ساله در بند خود را بصورت دی اکسید کربن آزاد می کند و در نتیجه تاثیر گلخانه ای را تشدید می کنیم. از این رو ما نیاز به کاشت درخت داریم و باید از قطع درختان خودداری کنیم، زیرا هر درخت در هرکجای دنیا گوهری است پربها. لایه ی اوزون و گازهای گلخانه ای مرز نمی شناسند، پس قطع هر درخت تاثیر جهانی برجای خواهد گذاشت.

مشکل آلودگی باید از طریق سیاستهای صحیح حمل و نقل ، حل شود. برای مثال، با سرمایه گذاریهای درست در بخش حمل و نقل عمومی می توان به طور کامل از تردد خودروهای شخصی در طول روز برای رفتن به محل کار جلوگیری کرد. از دیگر راهکارهایی که می توانند از آلودگی هوا در روزهای بحرانی بکاهند می توان به موارد زیر اشاره کرد:
مشکل آلودگی باید از طریق سیاستهای صحیح حمل و نقل ، حل شود. برای مثال، با سرمایه گذاریهای درست در بخش حمل و نقل عمومی می توان به طور کامل از تردد خودروهای شخصی در طول روز برای رفتن به محل کار جلوگیری کرد.
از دیگر راهکارهایی که می توانند از آلودگی هوا در روزهای بحرانی بکاهد می توان به موارد زیر اشاره کرد:
۱- اجتناب از سفرهای غیرضروری در طول روزها و ساعات پر ترافیک
۲- انتخاب مسیرهای با حداقل سطح ترافیک به طوری که حرکت در مسیر مورد نظر روان باشد
۳- انتخاب مسیرهایی که از میان پارکها و باغهای عمومی عبور می کند و رسیدن به مقصد به صورت پیاده و یا سوار بر دوچرخه
۴- اجتناب از فعالیتهای ورزشی (برای مثال دویدن) در مناطق با ترافیک سنگین
۵- اجتناب از بردن کودکان کم سن، به ویژه پیاده یا با کالسکه در خیابانهایی که ترافیک سنگین است
۶- خاموش کردن موتور خودرو و بالاکشیدن شیشه پنجره ها در زمانی که خیابان در اثر ترافیک سنگین مسدود شده است
۷- اجتناب از خروج از منزل در ساعات بحرانی (۱۲ تا ۱۷) به ویژه برای افراد دارای فاکتورهای خطر
در انتها توصیه می شود در روزهایی که سطح آلودگی هوا به مرحله بحرانی می رسد میوه و سبزیجات تازه که محتوی ویتامینهای مختلف هستندخورده شود، ویتامینها با رادیکالهای آزاد مقابله می کنند. مواد آلاینده قادرند سطح رادیکالهای آزاد را افزایش دهند. محدود کردن مصرف نمک ، نوشیدن زیاد آب که به کلیه ها کمک می کند املاح اضافی از بدن خارج شوند. اجتناب از خرید میوه و سبزیجات تازه از وانت هایی که در کنار خیابانها محصولات خود را به فروش می رسانند و یا مغازه هایی که سبزیجات خود را در بیرون از مغازه و در مسیر عبور خودروها می گذارند.

توضیح مهم: این مقاله توسط سر کار خانم ماندانا یاوری ، کارشناس و مشاور محیط زیست، ارسال شده که جا دارد در اینجا از زحمات ایشان نهایت قدردانی به عمل آید.

مهم: اگر اطلاعات خود را بیش از مطالعه و خواندن، از طریق شنیدن به دست می آورید بهتان توصیه می کنیم که "چرا مشاوره تلفنی!؟" را بخوانید.