سر درآوردن از اینکه براستی فاضلاب چگونه تصفیه می شود را نمی توان با مطالعه تنها یک کتاب به انجام رسانید و این مهم می بایست با خواندن بارها و بارهای کتب معتبر و متعددی که در زمینه تصفیه فاضلاب نگاشته شده صورت پذیرد!با این حال شاید بتوان با صرف وقت چند دقیقه ای,به اجمال به اینکه بالاخره و در طی تصفیه چه بلایی سر فاضلاب می آید,رسید!

تصفیه فاضلاب;اگر متداول و معمول باشد;برای کاهش سه عنصر اساسی مواد معلق, BOD و باکتری ها صورت می گیرد.در این باره باید این موضوع را مورد توجه قرار داد که فرآیندهای تصفیه بیش از آنکه حذفی باشند,فرآیندهای تغییری و تبدیلی هستند که موجبات کاهش قابل ملاحظه عناصر مضر فاضلاب را فراهم می سازند.به همین دلیل هم هست که در پایان تصفیه فاضلاب مقدار مواد معلق و BOD کاهش یافته اما به صفر نمی رسد.

از میان عناصر فاضلاب که باید حذف شوند,مواد معلق چون مانند سپر و پناهگاه میکروارگانیزمها عمل کرده و آنها را از آسیب ضدعفونی کننده هایی همچون ازن و کلر محفوظ می دارند,بد قلمداد می شوند و BOD چون شاخصی از مواد غذایی مورد نیاز میکروب ها است و کاهش آن به معنای این است که نگرانی بابت دسترسی کافی میکروب ها به مواد غذایی وجود ندارد, اهمیت دارد.به عبارتی ساده تر اگر باکتری ها کم شوند و مواد غذایی آنها کم نشود این احتمال میرود که میکروارگانیزمها با استفاده از مواد غذایی در دسترس مجددا زیاد شده و مشکل ساز شوند.
حذف و یا کاهش باکتری ها نیز به خاطر بیماریزایی برخی از آنها صورت می گیرد و اینکه در عدم حذف ,فاضلاب ورودی به منابع پذیرنده آب می تواند آسیب جدی به سلامت مصرف کننده های آب بزند.
مواد معلق با سکون فاضلاب , ته نشین شده و از جریان خارج می شوند و این همان اتفاقی است که با بخش معلق مواد غذایی میکروب ها که تحت عنوان BOD معلق از آن یاد می شود هم می افتد.
کاهش مواد غذایی محلول به خود میکروب ها واگذار شده زیرا این موجودات در زمان کافی بخش محلول مواد غذایی را معلق کرده و به همراه خود بصورت لجن ته نشین می کنند.
حذف باکتری ها توسط ضدعفونی کردن که یا با کلر و یا با ازن و یا با سایر ضدعفونی کننده ها است صورت می گیرد.
با این اوصاف تصفیه فاضلاب نباید امر چندان پیچیده ای باشد!واقعا هم همینطور است و به همین دلیل اولین سیستم هایی که تصفیه فاضلاب را انجام می دادند تنها چند حوض و یا حوضچه ردیف شده در پشت سر هم بودند که آرامششان مواد معلق و بخش معلق BOD را حذف می کرد و زمان در اختیارشان به میکروبها فرصت می داد تا با تبدیل BOD محلول به معلق,شرایط کاهش این عنصر مزاحم را هم فراهم آورند!اشعه فرابنفش نور خورشید هم کمک به حذف باکتری ها می کرد و در نهایت فاضلاب در "برکه های تثبیت" به تصفیه نائل می آمد!
"برکه های تثبیت" به علت زمان ماند طولانی,زمین زیادی را لازم داشتند و این امر به ویژه وقتی شرایط طبیعی و نور خورشید کمک حال برکه ها نمی شد ,مشکل زمین را دو چندان هم می کرد!
بعدها متخصصین و دانشمندان به کمک باکتری ها آمدند و با هوادهی آنها ,بر فعالیتشان افزودند;عاملی که باعث شد مصرف مواد غذایی و مرگ و میر متعاقب آن سریعتر انجام شده و با بهره گیری از "لاگون ها و یا برکه های هوادهی" کاهش چشمگیری در زمین مورد نیاز فرآیند تصفیه حاصل بیاید!
زمین مورد نیاز "برکه ها و لاگون های هوادهی" هم دانشمندان و متخصصین را راضی نکرد به ویژه اینکه آنها پی بردند باکتری های خو گرفته با محیط بهتر از دیگر باکتری ها غذا خورده و زودتر از دیگران از بین می روند.روی این حساب بود که آنها تصمیم گرفتند روی باکتری های سازگار شده با محیط و یا به عبارتی بهتر باکتری هایی که بیش از دیگر باکتری ها و به مدت طولانی تری از آنها در معرض مواد غذایی واقع شده اند ,بیش از دیگر باکتری ها حسابی ویژه باز کنند!
مشکل اینجا بود که جریان فاضلاب باکتری ها را با خود از حوضچه ای به حوضچه دیگر منتقل می کرد و به آنها فرصت سازگاری با محیط و خو گرفتن را نمی داد!
خوشبختانه این مشکل هم لاینحل نبود و دانشمندان و متخصصین را به این نتیجه رساند که اگر نمی توانند موجبات ماندگاری میکروب ها را در قالب لجن فراهم کنند,می توانند توسط پمپ باکتری های رفته را به حوض هوادهی برگردانده و از آنها برای مصرف بیشتر و سریعتر مواد غذایی کمک بگیرند!به این ترتیب فرآیند "لجن فعال" که در آن از میکروبهای فعالتر از دیگران که مواد غذایی را بهتر و سریعتر مصرف می کنند و زودتر از بقیه می میرند ,استفاده می نمود بوجود آمد که زمین مورد نیاز تصفیه خانه را باز هم کاهش داد!
پیشرفت هایی که بعدا در علم تصفیه فاضلاب صورت گرفت عناصر غذایی مهمی چون ازت و فسفر را حذف کرد و یا به عبارتی بهتر کاهش داد و موجب گشت که استفاده از فاضلاب تصفیه شده خطرات کمتری را برای سلامتی آدم ها ایجاد نماید اما همه این پیشرفت ها مدیون و مرهون کسانی است که برای اولین بار پی بردند که اگر فاضلاب را در حوض یا حوضچه ای رها ساخته و کاری به کارش نداشته باشند,بسیاری از محتویات مضر خود را از دست داده و آماده و مهیای استفاده مجدد می گردد!